SPOR VE SAKATLIKLAR
Spor sakatlıkları doğrudan hekimi
ilgilendiren bir konudur.
Bu nedenle bu bölümde sadece bazı istatistik
ve temel bilgileri
ve de tanımları bulacaksınız. Unutulmaması
gereken bir spor
yaralanması veya sakatlığı durumunda ilk
yapılması gereken
uzman bir hekime başvurmaktır.
Genel
Bilgiler
Sportif yaralanmalar, genelde spor
dallarına özgü özellikler içerir. Çeşitli spor dallarından bazı
örnekler verirsek, şöyle bir tablo ile karşılaşırız: Ege Üniversitesi
Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği’nde 1983-87
yıllarıarasında yapılan bir araştırmada, beş yıllık periyot süresince
kliniğe başvuran 1560 spor yaralanması vakası incelenmiştir.
Yaralanmaların yüzde 22’si kontüzyon (ezilme), yüzde 20’si fraktür
(kırık) olarak bulunmuştur. En sık yaralanan bölgenin ise yüzde 60 ile
alt ekstremite (alt taraf) olduğu belirlenmiştir. Ayrıca sporcularda
sportif yaralanmaların dışında, bir de overuse (aşırı kullanma)
kökenli çok sayıda yaralanma görülmektedir.Girgin, futbolcularda
genellikle sıyrıklar, ezikler, yüzeysel ekimozlar (çürükler), basit
kas travmaları, kas krampları, basit ayak bileği burkulmaları, basit
burun kanamaları, bel ve sırt bölgesinde geçici yaralanmalar, boyun
bölgesi travmaları, kaş ve baş bölgesi yaralanmaları görüldüğünü
belirtmektedir. Dagarov ve Slanchev ise araştırmalarında,
futbolcularda sıklıkla distorsiyon (burkulma), kontüzyon (ezilme),
menisküs lezyonları ve kas rüptürlei (kopmaları) görüldüğüne de işaret
etmektedir.
- Futbolcularda
sık görülen yaralanmalardan biri de kasıkta uyluğun iç-üst kısmında
meydana gelen ağrılardır. Burada futbolcuların dizlerinin tam
ekstansiyonda iken
(gerilmiş iken) bacağın kalça ekleminde aşırı abduksiyonu
(uzaklaşması) ile dirence
karşı topa çıkarak savunma yapması, yada bu pozisyonda topa kayarak
müdahalesi adduktör(yaklaştırıcı) kasların aşırı gerilmesi ve
hareketin sonucu tendon (bağ) kopmalarına veya kemiksel
değişikliklere neden olur.
- Basketbolcularda
ise yumuşak doku lezyonları (kontüzyon, hematom, yüz yaralanmaları,
lif kopmaları, kramplar vb), eklem travmaları (bağ lezyonları,
menisküs lezyonları,
omuz çıkıkları), kırıklar ve büyük yaralanmalar görülebilmektedir.
- Koşucular
üzerinde yapılan bir çalışmada da sporcularda en çok kas ve tendon
zorlanmaları,eklem ve bağ yaralanmaları ile menisküs lezyonları
görüldüğü saptanmıştır. Bunların nedeni olarak da antrenman (yanlış
antrenman, ağır antrenman ve antrenman sırasındaki ani
değişiklikler), anatomik faktörler ile ayakkabı ve zemin
gösterilmiştir.
- Halterde
daha çok yumuşak doku yaralanmaları sıklıkla görülmektedir. Bu
yaralanmalar haltercilerin gövde ve göğüs kafesi kaslarında, sırt
kaslarında ve el bileğinde ortaya çıkabilir.
- Boks
sporunda en çok yaralanan bölge yüzdür. Bilindiği gibi boks sporunda
öncelikle yumrukların hedefi yüz ve çenedir. Bu nedenle yüzde hafif
ekimozlardan (çürüklerden) başlamak üzere, önemli kırıklara ve
yüzdeki organların ciddi yaralanmalarına kadar değişik derecelerde
yaralanmalar görülebilir. En çok yaralanma kas yarılmalarıdır.
Ayrıca ikinci planda ve zamanla oluşan yaralanma ise boksörlerde
burun kemiğinin kırılması, çökmesi ve burundaki konkaların
deviasyonudur.Bilindiği gibi boksta geçici şuur kayıpları sık
görülür. Bu alınan darbenin şiddetine, sporcunun dayanıklılığına ve
tecrübesine bağlı olarak farklı sürelerle devam eder. Geçici ve
kalıcı beyin zedelenmeleri boksta görülen olaylardır.
- Judocularda
el bileği ve parmakla ilgili yumuşak doku yaralanmaları, diz
bölgesinde sathi sıyrık, intra ve ekstra artiküler hematom (eklem
içi ve dışına kan birikmesi), bağ, kapsül ve menüsküs lezyonları
(yaralanmaları) ile çeşitli kafa travmaları görülebilir.
- Kayakçılarda
ise ayak bileği yaralanmaları, krus (bacak) yaralanmaları, diz
eklemi yaralanmaları,kafa travmaları, omurga yaralanmaları, donmalar
ve ultraviyole yanıkları görülmektedir
- .
1-Spor sakatlığı nedir?
Spor sakatlıkları genel olarak sportif
aktiviteler sırasında meydana gelen her türlü hasarın kolektif adıdır.
Groh’a göre spor yapan 40 kişi başına aşağı yukarı büyük bir kaza,
4000 kişide bir sakatlık durumu ve 40. 000 kişide bir de ölüm vakası
düşer. Spor dallarına göre kazalarda başta %10 ile futbol gelmektedir
bunu % 6 ile güreş % 3ile hentbol ve boks izler atletizmde % 1 kayakta
ise % 0. 5 tir.
2-Spor
sakatlıklarının nedenleri nelerdir?
Spor sakatlıklarının oluşma nedenlerini iki ana grupta
toplayabiliriz. Bunlar internal (kişisel) ve eksternal (çevresel)
nedenlerdir.
Kişisel nedenler: Fiziksel eksiklikler, fiziksel
uygunluk ‘aerobik dayanıklılık, kuvvet, sürat, beceri, çeviklik),
psikolojik faktörler ‘konsantrasyon, riski kabullenme), fiziksel
yapı ‘boy, kilo, eklem stabilitesi, vücut yağ dokusu yüzdesi), yaş,
cinsiyet.
Çevresel nedenler: Sporun tipi, sportif aktivite
süresi, hadisenin yapısı, rakibin ve takım arkadaşlarının rolü,
zeminin durumu, ışık, emniyet tedbirleri. , yavaşlama için yeterli
mesafe, malzemeler, iklim koşulları ‘ısı, nem, rüzgar) antrenör, maç
yönetimi ‘kurallar ve hakemlerin kuralları uygulaması).
3-Spor sakatlığının ciddiyeti nedir?
Bir spor sakatlığının ciddiyet derecesini anlayabilmek için altı
temel olguyu değerlendirmek gerekir. Bu olgular; spor sakatlığının
tabiatı, tedavi şekli ve süresi, sporda uzak kalınan süre,
kaybedilen işgünü, kalıcı hasar, maliyet. İşte, bir spor
sakatlığının ciddiyeti bu olguların tek tek ele alınıp,
değerlendirilmesi sonucu anlaşılır
.
4-Spor sakatlıklarının önlenmesindeki genel kurallar nelerdir?
Öncelikle ilk yapılması gereken konu sporcuların periyodik sağlık
kontrollerdir. Bu kontroller ile sezon başında sporcunun mevcut
durumu ortaya konulur. Eksiklikleri belirlenir ve o eksikliklerin
giderilmesi için gerekli önlemler hekimin önerisi çerçevesinde
alınır. Bu noktada belirlenen eksiklikler hem fizyolojik
parametreler, hem fiziksel uygunluk, hem de direkt sağlık ile ilgili
eksiklerdir. Spor sakatlıklarının oluşmasında en önemli etkenlerden
biri yetersiz ısınmadır. Bu nedenle ısınmaya, özellikle stretch
‘germe) egzersizlerine büyük önem verilmelidir.Burada fiziksel
aktivite sonrası yapılacak soğuma da önem taşımaktadır. Her aktivite
sonrası mutlaka soğuma da önem taşımaktadır. Her aktivite sonrası
mutlaka soğuma egzersizleri yapılmalıdır.
5-Kas yorgunluğu nedir?
Antrenmansız sporculara da ağır ve alışmamış kas kasılmalarından 1-2
gün sonra ortaya çıkar.Aynı zamanda ağır sportif yarışmalardan sonra
da sporcularda görülen akut (kısa süreli) kas ağrılarıdır. Söz
konusu kaslar her hareket denemesi sırasında ve dokununca ağrılı,
bazen şiş ve serttir. Sporcular arasında “hamlık” olarak
adlandırılır.Kas yorgunluğu ile ilgili çeşitli hipotezler ortaya
sürülmüştür. Bunlardan bazılar şunlardır:
a. Metabolizma bozukluğu hipotezi: Laktik asit (süt
asidi) ve diğer asitli metabolizma artıklarının birikmesi.
b. İltihap hipotezi: Aseptik, asidoza bağlı iltihap.
c. Kas sertleşmesi hipotezi: Kasın aşırı derecede
sertleşmesi.
d. Mekanik hasar hipotezi: Kas zorlanması, kas
gerilmesi.
Kas yorgunluğunun özellikle negatif iş (fren görevi) yapan kaslarda
meydana geldiği gözlenmiştir.
|
